Porady językoznawcy

© Krystyna Gąsiorek

O niektórych wyrazach zapożyczonych

  • alienacja
  • demokracja
  • depresja
  • dyskietka
  • inflacja (nigdy nie "inflancja")
  • komputer (nie "kompiuter")
  • konsekwencja
  • kontyngent (nie "kontynent", bo to już inny wyraz, a więc inne znaczenie)
  • kontener
  • satysfakcja (nie "sadysfakcja")
  • standard - standardy (nigdy nie "standarty")
  • stereofoniczny (nigdy nie "sterofoniczny")
  • telefon
  • telewizja
  • telewizor

W polszczyźnie znany jest rzeczownik internacjonalizm (jednocześnie nazwa terminu językoznawczego) pochodzący z języka łacińskiego: internationalis = międzynarodowy, używany bez liczby mnogiej (w dopełniaczu: internacjonalizmu; w miejscowniku: o internacjonalizmie). Oznacza on 'postawę społeczno-polityczną i ideologię wyróżniającą się w dążeniu do równouprawnienia, przyjaźni i współpracy wszystkich narodów'[2].
Mianem internacjonalizmów (tu mamy i liczbę pojedynczą, i mnogą!) określamy w językoznawstwie tylko te wyrazy zapożyczone, które rozpowszechnione są w różnych językach. Najczęściej wyrazami o charakterze międzynarodowym są terminy naukowe i techniczne[3]. Ułatwiają one specjalistom i wszystkim użytkownikom języka porozumiewanie się, a więc usprawniają przepływ informacji. Trzeba się dobrze nauczyć treści takich określeń i sposobu ich użycia.

Wśród internacjonalizmów są:

A. zapożyczenia "właściwe", czyli wyrazy obce przejęte w postaci oryginalnej lub nieznacznie przekształconej,
na przykład:

komputer (wymawiamy tak, jak piszemy!; w dopełniaczu: komputera; w miejscowniku: komputerze; w mianowniku liczby mnogiej: komputery) - z języka angielskiego 'computer' - określenie techniczne: 'maszyna licząca', 'szybko licząca elektroniczna maszyna matematyczna wyposażona w zestaw automatycznie działających urządzeń do przetwarzania danych'; potocznie: 'mózg elektronowy';

B. zapożyczenia "sztuczne", to znaczy utworzone w jakimś języku z obcych elementów, najczęściej greckich lub łacińskich,
na przykład:

telewizja (w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku: telewizji; w dopełniaczu liczby mnogiej: telewizji lub telewizyj) - z języka angielskiego television, a do niego z języka greckiego: těle = daleko i łacińskiego: visio = widzenie; w języku francuskim: télé vision.

1. znaczenie: 'dział telekomunikacji obejmujący całokształt zagadnień związanych z przekazywaniem na odległość ruchomych obrazów, zwykle z towarzyszącym im dźwiękiem za pomocą urządzeń elektronicznych i torów telekomunikacyjnych'; skrót TV:

Telewizja czarno-biała, kolorowa.

2. znaczenie: 'instytucja zajmująca się organizowaniem i przesyłaniem programów telewizyjnych; studio telewizyjne':

Telewizja nadaje program rozrywkowy.

3. znaczenie: potoczne 'program telewizyjny':

Oglądam telewizję.

4. znaczenie: potoczne 'odbiornik telewizyjny':

Wyłączyłam telewizję.

Chęć zaimponowania obcym, uczonym słowem może się skończyć kompromitacją, odsłaniającą powierzchowność naszej wiedzy. Razi posługiwanie się wyrazami pochodzenia obcego w błędnej formie, śmieszy pomylenie dwu podobnie brzmiących słów o różnych znaczeniach[4].
Trzeba się tylko zgodzić z przytoczonym sądem. Zaglądajmy więc częściej do słowników!

Krystyna Gąsiorek

(Artykuł zaczerpnięty za zgodą autorki z czasopisma Nowa Polszczyzna.
Serdecznie dziękujemy p.
Piotrowi Andrusiewiczowi za pośrednictwo.)


Przypisy:
[1] Encyklopedia języka polskiego, pod redakcją Stanisława Urbańczyka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1992, s. 127.
[2] Słownik wyrazów obcych, pod redakcją Jana Tokarskiego, PWN, Warszawa 1971, s. 311.
[3] Por., Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla każdego, pod redakcją Jerzego Podrackiego, Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1991, s. 198.
[4] Ibidem.

 

(Artykuł zaczerpnięty za zgodą autorki z czasopisma Nowa Polszczyzna).