|
Forma
|
Budowa
|
Pisownia
|
Przykłady
|
Wyjątki lub oboczności
|
|
przymiotnik złożony
(por. przymiotnik złożony pisany łącznie)
|
człony, których znaczenia się nie mieszają
|
z dywizem
|
biało-czerwony (po części biały, po części czerwony)
czarno-biały (po części czarny, po części biały)
czołowo-strzałkowy
historyczno-językowy (dotyczący i historii, i języka)
historyczno-literacki (dotyczący i historii, i literatury)
historyczno-medyczny (dotyczący i historii, i medycyny)
leśno-łąkowy
metalowo-drewniany
północno-wschodni
przednio-boczny (skierowany do przodu i zarazem do boku)
przednio-tylny (skierowany do przodu i zarazem do tyłu)
przemysłowo-rolniczy (częściowo przem., częściowo rolniczy)
rolniczo-handlowy
rolniczo-hodowlany
rolniczo-przemysłowy (częściowo rolniczy, częściowo przem.)
roślinno-zwierzęcy
tylno-boczny
tylno-przedni
wiosenno-letni
żółto-zielony (po części żółty, po części zielony)
|
ale:
historycznojęzykowy (dotyczący historii języka)
historycznoliteracki (dotyczący historii literatury)
historycznomedyczny (dotyczący historii medycyny)
ale: przednioboczny (dot. przedniej części boku)
ale: przemysłoworolniczy (od: przemysłowe rolnictwo)
ale: rolniczoprzemysłowy (od: rolniczy przemysł)
ale: tylnoboczny (dotyczący tylnej części boku)
|
|
rzeczownik
|
człony równorzędne, zawierające znaczenia niewymieszane, istniejące
obok siebie, dające się wydzielić
|
z dywizem
|
baba-Herod
baba-jaga
Baba-Jaga
biało-czerwona
chirurg-ortopeda
fryzjerka-kosmetyczka
herod-baba
koszałki-opałki
kupno-sprzedaż
laska-parasol
umowa-zlecenie
|
ale też: baba herod, baba Jaga, Baba Jaga
ale: lekarz chirurg
lekarz internista
|
|
rzeczownik
|
wieloczłonowe nazwy własne; człony równorzędne
|
z dywizem
|
Bielsko-Biała
Curie-Skłodowska
Nowak-Jeziorański
Skarżysko-Kamienna
Wierusz-Kowalski
|
|
|
Forma
|
Budowa
|
Pisownia
|
Przykłady
|
Wyjątki lub oboczności
|
|
rzeczownik
|
złożenie
|
łącznie
|
bakteriobójczy
bałwochwalca
Białogard
centymetr
deskorolka
domokrążca
dusigrosz
kaligrafia
kilogram
kroplomierz
latorośl
lekkoatletyka
małogłowie
męczydusza
niskopodłogowy
pędziwiatr
przodozgryz
samosąd
Siedmiogród
sobowtór
Starogard
siedmiolatek
tachometr
trzeciorzęd
włoczykij
wodogłowie
wyrwidąb
|
|
|
rzeczownik
|
zrost
|
łącznie
|
Białystok
dobranoc
dwadzieścia
dwieście
dwudziestolatek
dwustuletni
dziewięćset
czterysta
karygodny
Krasnystaw
lekceważyć (ważyć sobie lekce = lekko)
nicnierobienie
nicpoń (= nic po nim)
nieboskłon
okamgnienie
osiemset
pięćset
Rzeczpospolita (tytuł gazety)
rzeczpospolita (ustrój)
Rzeczpospolita (w nazwie państwa)
siedemset
stuletni
sześćset
trzechsetletni
trzysta
tysiącletni
Wielkanoc
zmartwychwstanie
|
ale: rzecz pospolita (rzecz zwyczajna);
odmiana:
rzeczypospolitej albo rzeczpospolitej;
Rzeczypospolitej (w nazwie państwa),
pot. Rzeczpospolitej (w nazwie państwa),
ale: Rzeczpospolitej (tytuł gazety)
Wielkanocy
ale też: Wielkiejnocy a. Wielkiej Nocy
|
|
przymiotnik złożony
|
człony, których znaczenia się mieszają
(por. przymiotnik złożony pisany z dywizem)
|
łącznie
|
historycznojęzykowy (dotyczący historii języka)
historycznoliteracki (dotyczący historii literatury)
historycznomedyczny (dotyczący historii medycyny)
jasnofioletowy
zielonożółty (zielony z odcieniem żółtym)
|
ale:
historyczno-językowy (dotyczący i historii, i języka)
historyczno-literacki (dotyczący i historii, i literatury)
historyczno-medyczny (dotyczący i historii, i medycyny)
|
|
przymiotnik
|
z konstrukcji (ze zwrotu frazeologicznego, zrostu, złożenia)
|
łącznie
|
czarnorynkowy (od: czarny rynek)
lekceważący (od: lekce_ważyć)
małopolski (od: Małopolska)
szarostrefowy (od: szara strefa
wolnocłowy (od: wolny [od] cła)
życiodajny (od: dawać życie)
|
|
|
przymiotnik
|
(przymiotnik
lub liczebnik) + przymiotnik odrzeczownikowy
wzór:
{jaki, ile} + (rzeczownikowy}
|
łącznie
|
dwuliścienny (od: dwa liścienie)
dwustronny (od: dwie strony)
młodopolski (od: Młoda Polska)
prawobrzeżny (od: prawy brzeg)
przednioboczny (dotyczący przedniej części boku)
starocerkiewny (od: stara Cerkiew)
staropolski (od: stara Polska)
średniorolny (od: średniej wielkości rola)
trójstronny (od: trzy strony)
trójścienny (od: trzy ściany)
tylnoboczny (dotyczący tylnej części boku)
wielosmakowy (od: wiele smaków)
|
ale: przednio-boczny (skierowany do przodu i boku)
ale: staro-cerkiewno-słowiański
ale: tylno-boczny (skierowany do tyłu i boku)
|
|
przymiotnik
|
przysłówek + cecha wyrażona formą odczasownikową
|
łącznie
|
bliskoznaczny (bo: jest bliski znaczeniem; ma podobne zn.)
bliskobrzmiący (mający bliskie, podobne brzmienie)
małomówny (bo: z zasady mało mówi)
szybkotnący (bo: z zasady szybko tnie)
szybkobieżny (bo: z zasady szybko bieży)
szybkokurczliwy (bo: z zasady szybko się kurczy)
szybkostrzelny (bo: bo z zasady szybko strzela)
szybkoobrotowy (bo: bo z zasady szybko (się) obraca)
wolnotnący (bo: bo z zasady wolno / powoli tnie)
wolnokurczliwy (bo: z zasady wolno / powoli się kurczy)
wolnobieżny (bo: bo z zasady wolno / powoli bieży)
wolnoobrotowy (bo: bo z zasady wolno / powoli (się) obraca)
|
ale: blisko brzmiący (bo: brzmi blisko = w pobliżu)
|
|
przymiotnik
|
przysłówek + przymiotnik odrzeczownikowy
określany przez ten przysłówek
wzór:
jak + {rzeczownikowy}
gdzie człon przysłówkowy "jak" zawiera opis cech drugiego
członu (ale nie sposobu działania lub istnienia drugiego członu)
|
łącznie
|
ciężkostrawny (od: ciężka (trudna) strawność, strawa)
ciężkozbrojny (od: ciężka zbroja (u-zbrojenie))
bogatobiałkowy (od: bogaty w białko)
bogatokaloryczny (od: bogaty w kalorie)
bogatowłóknowy (od: bogaty w włókno)
drobnomieszczański (od: drobne mieszczaństwo)
dużoekranowy (od: duży ekran)
jasnowidzący (od: jasne widzenie)
krótkometrażowy (od: krótki metraż)
lekkozbrojny (od: lekka zbroja (u-zbrojenie))
lekkostrawny (od: lekka strawność)
łatwowierny (od: łatwa wierność)
łatwopalny (od: łatwa palność)
małoazjatycki (od: Mała Azja)
małoduszny (od: mała dusza)
małodzietny (od: mała dzietność)
małoekranowy (od: mały ekran)
małogabarytowy (od: mały gabaryt)
małokalibrowy (od: mały kaliber)
małokaloryczny (od: mała (liczba) kalorii)
małokrwisty (od: mało krwi)
małoletni (od: mało lat)
małolitrażowy(od: mały litraż)
małometrażowy (od: mały metraż)
małomiasteczkowy (od: małe miasteczko)
małomiejski (od: małe miasto)
małomieszczański (od: małe mieszczaństwo)
małomięsisty (od: mała mięsistość)
małomięsny (od: mała (zawartość) mięsa)
małomowny (od: mała (ilość) mowy)
małomówny (od: mała (ilość) mówienia)
małonakładowy (od: mały nakład)
małoobrazkowy (od: mały obrazek)
małoobsadowy (od: mała obsada)
małopłytkowość (od: mała (liczba) płytek)
małoprocentowy (od: mała (liczba) procentów)
małorealistyczny (od: mały realizm = kier. artyst. w prozie)
małorolny (od: mała (ilość) roli)
małoruski (od: Mała Ruś)
małoseryjny (od: mała seria)
małosolny (od: mała (zawartość) soli)
małotonażowy (od: mały tonaż)
małowartościowość (od: mała wartościowość)
małowartościowy (od: mała wartość)
małowiejski (od: Mała Wieś)
małowymiarowy (od: mały wymiar)
małoznaczny (od: mała znaczność)
niemieckojęzyczny (związany z językiem niemieckim)
niskonakładowy (od: niski nakład)
niskoobsadowy (od: niska (mała) obsada)
niskopienny (od: niski pień)
niskopodwoziowy (od: niskie podwozie)
niskoprocentowy (od: niska (zawartość) procentów)
niskoszczeblowy (od: niski szczebel)
ogólnokrajowy (od: ogólnie = obejmując całość)
ogólnoprzemysłowy (od: ogólnie = obejmując całość)
ogólnopolski (od: ogólnie = obejmując całość)
ogólnorozwojowy (od: ogólnie = obejmując całość)
ogólnoszkolny (od: ogólnie = obejmując całość)
ogólnowojskowy (od: ogólnie = obejmując całość)
popularnonaukowy (naukowy i zarazem popularny)
pólnocnoatlantycki (dotyczący pólnocnego Atlantyku)
przemysłoworolniczy (od: przemysłowe rolnictwo)
rolniczoprzemysłowy (od: rolniczy przemysł)
rzymskokatolicki (katolicki, obrządku łacińskiego (rzymskiego))
średniorolny (od: średnia (ilość) roli)
wielkoekranowy (od: wielki ekran)
wschodniorosyjski (dotyczący wschodniej Rosji)
wysokoaktywny (od: wysoka aktywność)
wysokobiałkochłonny (od: wysoka białkochłonność)
wysokociśnieniowy (od: wysokie ciśnienie)
wysokocukrowy (od: wysoka (zawartość) cukru)
wysokodawkowy (od: wysoka dawka)
wysokodeficytowy (od: wysoki deficyt)
wysokodochodowy (od: wysoki dochód)
wysokoenergetyczny (od: wysoka energetyczność)
wysokofrekwencyjny (od: wysoka frekwencja)
wysokogatunkowy (od: wysoki (bardzo dobry) gatunek)
wysokogórski (od: wysoka góra)
wysokojakościowy (od: wysoka jakość)
wysokokaloryczny (od: wysoka (liczba) kalorii)
wysokomazowiecki (od: Wysokie Mazowieckie)
wysokometanowy (od: wysoka (zawartość) metanu)
wysokomleczny (od: wysoka (ilość) mleka)
wysokonakładowy (od: wysoki nakład)
wysokonapięciowy (od: wysokie napięcie)
wysokonogi (od: wysoka noga)
wysokobrotowy (od: wysoka (liczba) obrotów)
wysokoobsadowy (od: wysoka (duża) obsada)
wysokoodporny (od: wysoka odporność)
wysokooktanowy (od: wysoka (liczba) oktanów)
wysokopienny (od: wysoki pień)
wysokoprężny (od: wysokie prężenie (ciśnienie))
wysokoprocentowy (od: wysoka (liczba) procentów)
wysokorosły (od: wysoka rosłość)
wysokosiężny (od: wysoka (do)siężność)
wysokoskrobiowy (od: wysoka (ilość) skrobi)
wysokospecjalistyczny (od: wysoka specjalistyka)
wysokotemperaturowy (od: wysoka temperatura)
wysokotonażowy (od: wysoki tonaż)
wysokotopliwy (od: wysoka topliwość)
wysokotowarowy (od: wysoka (duża ilość) towaru)
wysokowartościowy (od: wysoka wartość)
wysokowęglowy (od: wysoka (zawartość) węgla)
wysokowitaminowy (od: wysoka (zawartość) witamin
wysokowodny (od: wysoko (położona) woda)
wysokowymiarowy (od: wysoki (duży) wymiar)
|
obocznie: ciężko strawny
ale: jasno widzący (coś)
obocznie: lekko strawny
obocznie: łatwo palny
ale: rolniczo-przemysłowy (częściowo rolniczy, częściowo przemysłowy)
ale: przemysłowo-rolniczy (częściowo przemysłowy, częściowo rolniczy)
|
|
Forma
|
Budowa
|
Pisownia
|
Przykłady
|
Wyjątki lub oboczności
|
|
wyrażenie określające
|
przysłówek + (imiesłów przymiotnikowy [odmienny] lub określany przez
ten przysłówek przymiotnik)
wzór: jak + || + jaki
gdzie człon przysłówkowy zawiera sposób istnienia lub działania
drugiego członu (a nie opis cech drugiego członu)
|
rozdzielnie
|
blisko brzmiący (brzmiący blisko = w pobliżu)
ciężko chory
ciężko strawny
czysto polski
głośno mówiący
jasno widzący (coś)
lekko strawny
lśniąco czysty
łatwo palny
mało czytelny
mało intensywny
mało interesujący
mało komunikatywny
mało mówiący
mało obyty
mało odporny
mało pilny
mało prawdopodobny
mało produktywny
mało realistyczny (ale por. małorealistyczny)
mało rozwinięty
mało ważny
mało widoczny
mało wydajny
mało wykształcony
mało wyrobiony
mało zauważalny
mało zdolny
mało znaczący
mało znany
mało zniszczony
mało zrozumiały
mało zorganizowany
mało zróżnicowany
nowo budowany
nowo otwarty
ogólnie przyjęty
rdzennie polski
szybko strzelający
średnio inteligentny
średnio sytuowany
świeżo malowany
wolno płynący
wolno stojący
wysoko cielna
wysoko ciężarna
wysoko czuły
wysoko kwalifikowany
wysoko latający
wysoko leżący
wysoko mierzący
wysoko oprocentowany
wysoko położony
wysoko postawiony
wysoko sprawny
wysoko ubezpieczony
wysoko uprzemysłowiony
wysoko urodzony
wysoko wydajny
wysoko wykwalifikowany
wysoko wyspecjalizowany
wysoko zorganizowany
wysoko zróżnicowany
|
ale: bliskobrzmiący (mający bliskie = podobne brzmienie)
obocznie: ciężkostrawny
ale: jasnowidzący = jasnowidz
obocznie: lekkostrawny
obocznie: łatwopalny
ale: średniowąski
wyjątki:
(płyta) długogrająca
(dżem) niskosłodzony
(cement/gips) szybkowiążący
(roślina) wysokopnąca
|
|
rzeczownik
|
zestawienie; człony nierównorzędne - drugi człon jest określeniem
pierwszego
konstrukcja typowa dla terminów (charakterystyczny szyk wyrazów):
kto, co + określenie
|
rozdzielnie
|
artysta plastyk
czarna rozpacz
człowiek guma
lekarz internista
lwia paszcza
matryca matka
mięsień dwugłowy
rozkład normalny
ząb mądrości
(liczne terminy, np.: kość piszczelowa, liczba rzeczywista, równia pochyła)
|
ale: internista-kardiolog lub internista kardiolog
|
|
rzeczownik
|
wieloczłonowe nazwy własne; człony nierównorzędne - jeden człon jest
określeniem drugiego
|
rozdzielnie
|
Kazimierz Dolny
Świeradów Zdrój
Wólka Człuchowska
Zielona Góra
|
|
|
Forma
|
Budowa
|
Pisownia
|
Przykłady
|
Wyjątki lub oboczności
|
