Struktura typowych medycznych prac naukowych i publicystycznych

Schematy typowych publikacji medycznych

Poniższa tabela zawiera opis ogólnych cech prac naukowych i publicystycznych z zakresu nauk biomedycznych. Istnieją jeszcze inne gatunki tekstów naukowych, ale mają one tu swoje odpowiedniki (schematy podobne), wystarczy je dopasować. Schematy, jak sama nazwa wskazuje, mają charakter względny, są jedynie ramą rzeczywistych prac i zostały opracowane jako pomoc wstępna w planowaniu pisania. O ostatecznym kształcie tekstu decyduje autor i niekiedy redakcja wydawnictwa lub czasopisma, jeśli istnieją szczególne wymagania co do publikacji w danym miejscu.

W realizacji praca może się więc nieco różnić od schematu, nie ma bowiem przepisu, który nakazuje ścisłe przestrzeganie wzorca. Schematy zostały jednak oparte na wielowiekowych obyczajach i odpowiadają przyzwyczajeniom czytelników. Można się więc spodziewać, że zbytnie odejście od wzorca spotka się ze sprzeciwem. Jeśli już dojdzie do odstępstwa, należy pamiętać, że istotne jest zachowanie logicznego wywodu, przejrzystości wypowiedzi, starannego języka naukowego (uwaga na żargon, skróty myślowe i skróty wyrazów lub wyrażeń!), a nade wszystko poprawności danych naukowych we wszystkich aspektach.

Układanie pisemnej pracy naukowej po wykonaniu badań na ogół ujawnia braki w dokumentacji (w piśmiennictwie, notatkach z eksperymentów, kompletności cytatów etc.), niepewność tez, wątłość argumentacji, błędne interpretacje statystyczne i inne mankamenty, których nie zauważano w ferworze badań. Mówi się nawet żartobliwie, że wykonanie badania to bedłka w porównaniu z napisaniem o nim tekstu.

Dlatego plan działania autora powinien mieć dwa etapy. Etap pierwszy polega na zestawieniu fragmentów materiału tekstowego i jego wstępnej ocenie. Dopiero po uzupełnieniu braków i poprawieniu niedociągnięć można przystępować do etapu drugiego: pisania całości. Zwykle trzeba to robić od nowa, czasem nawet kilkakrotnie. Wiedzą o tym najlepsi pisarze, dlatego nie wolno się zrażać początkowymi niepowodzeniami.

Gatunek pracy	Zakres tematyczny (definicja gatunku)	Szkielet	Składniki uzupełniające	Zakres bibliografii (redakcja może zastrzec maksymalną liczbę pozycji)
Naukowo-badawcza	przebieg i wyniki określonych badań z zakresu medycznych nauk podstawowych, biomedycznych, biotechnicznych; zwykle tylko jeden typ badań, jeden wynalazek albo jedno odkrycie; każde następne opisuje się w osobnej pracy; wyniki badań lub odkryć cząstkowych (etapowych) można opisywać osobno w kolejnych pracach wraz z przyrostem materiału wynikowego; wyniki zakończonego ciągu takich badań przedstawia się zwykle w osobnej pracy poglądowej jako podsumowanie; wyniki badania pojedynczego podaje się wraz z opisem badań w tym samym tekście	tytuł nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wstęp a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie b. cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić) c. warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody d. omówienie podstawowych pojęć i definicji i ew. objaśnienie znaczenia tych, które w różnych pracach są różnie rozumiane e. zestawienie używanych w pracy skrótów i skrótowców metoda - szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej i zgodności z EBM¹ materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów) opis przebiegu badań, umożliwiający innym badaczom powtórzenie procedur wyniki badań omówienie wyników wnioski	tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne inne, wynikające z treści w wypadku eksperymentów medycznych - zgoda odpowiedniej komisji bioetycznej w wypadku sponsoringu i (albo) korzystania z określonej marką aparatury itp. - oświadczenia w tej sprawie, także oświadczenia o braku konfliktu interesu inne oświadczenia wymagane przez redakcję lub wydawcę	piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Kliniczna	obserwacje statystycznie istotnej grupy zdrowych lub chorych w zakresie określonego typu zjawisk fizjologicznych lub patologicznych, w tym stosowane metody i procedury diagnostyczne, terapeutyczne, rehabilitacyjne, profilaktyczne, pielęgnacyjne, psychologiczne	tytuł nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wstęp a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie b. cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić) c. warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody metoda (szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej, zgodności z EBM¹) materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów) opis przebiegu badań, umożliwiający innym badaczom powtórzenie procedur wyniki badań omówienie wyników wnioski	tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne inne, wynikające z treści w wypadku eksperymentów medycznych - zgoda odpowiedniej komisji bioetycznej w wypadku sponsoringu i (albo) korzystania z określonej marką / nazwą handlową aparatury, środka terapeutycznego itp. - oświadczenia w tej sprawie, także oświadczenia o braku konfliktu interesu inne oświadczenia wymagane przez redakcję lub wydawcę	piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Kazuistyczna	nieznany albo mało znany jednostkowy (rzadziej grupowy, ale statystycznie nieistotny) przypadek choroby, przebiegu choroby, reakcji na terapię, rekonwalescencji, zachowania chorego lub grupy chorych, wpływu czynników chorobotwórczych itp.; zazwyczaj przedstawia nieznane lub mało znane zjawisko medyczne albo z zakresu nauk pokrewnych	tytuł nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wstęp a. opis dotychczasowej wiedzy dotyczącej omawianego przypadku b. opis okoliczności, w jakich doszło do stwierdzenia przypadku opis przypadku omówienie i ew. wnioski	ilustracje inne, wynikające z treści	przegląd piśmiennictwa dotyczącego opisanego typu przypadku i poglądów wyrażonych we wstępie; jeśli opis ma cechy odkrycia, wskazanie, że dotychczas adekwatnego piśmiennictwa nie było
Epidemiologiczna Higieniczna Szpitalna Hospicyjna Socjalna	obserwacje bardzo dużych grup zdrowych lub chorych w zakresie określonego typu zjawisk fizjologicznych lub patologicznych; także zagadnienia profilaktyki, zachowań prozdrowotnych, techniki zarządzania jednostkami służby zdrowia, ekonomii w medycynie itp.	tytuł nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wstęp a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie; b. cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić); c. warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody metoda (szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej, zgodności z EBM¹) materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów) opis przebiegu badań umożliwiający innym badaczom powtórzenie tych badań wyniki badań omówienie wyników wnioski	tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne inne, wynikające z treści	piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Humanistyczna	logika medycyny i (albo) farmacji, filozofia medycyny, etyka lekarska (deontologia lekarska) i (albo) farmaceutyczna, historia medycyny i farmacji; kultura tworzona przez lekarzy i farmaceutów: literatura piękna, sztuki piękne, muzyka, publicystyka	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego, zakończenie puentujące	ilustracje dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.) spis treści inne, wynikające z treści	piśmiennictwo w układzie odpowiednim dla prac humanistycznych z danej dziedziny, często umieszczane w postaci przypisów u dołu strony i kojarzone w nich z komentarzami lub informacjami szczegółowymi, które podane w tekście głównym mogłyby zakłócać jego porządek lub przejrzystość
Poglądowa	najczęściej spotykane, powszechnie przyjęte, oficjalne albo oparte na ciągu własnych badań poglądy na określony temat albo na logicznie powiązaną grupę zagadnień medycznych, w tym z zakresu nauk podstawowych i humanistyki lekarskiej; duże podobieństwo do rozdziału podręcznika, ale opis wzbogacony rozważaniami i komentarzami autorskimi lub zaproszonych specjalistów	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego	ilustracje tabele niekiedy spis treści (w wypadku tekstów obszernych) zestawienia (zwykle klasyfikacje itp.)	rozbudowane piśmiennictwo dotyczące każdego wyrażonego poglądu i zagadnień szczegółowych, o których mowa w tekście, w tym źródła cytatów lub opisów badań, cudzych wniosków itp.; dbałość o uwzględnianie pierwszeństwa w odkryciach (o ile to możliwe)
Przyczynkarska	nieznany albo mało znany (zwykle pojedynczy) fakt, który ma lub może mieć znaczenie w poznaniu albo interpretacji znanego zjawiska medycznego	tytuł nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wstęp a. opis dotychczasowej wiedzy dotyczącej omawianego przypadku b. opis okoliczności, w jakich doszło do stwierdzenia przyczynku opis przyczynku i jego znaczenia dla przedmiotu, którego dotyczy omówienie i ew. wnioski	ilustracje inne, wynikające z treści	piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Kompendium	schematycznie i bez komentarzy podany zbiór terminów, faktów i ich powiązań; skrót podręcznika	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: tytuł autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów streszczenie (rzadko) wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego	ilustracje indeksy rzeczowe i (albo) osobowe w zależności od tematyki i liczby danych spis treści inne, wynikające z treści	piśmiennictwo zawierające tytuły najważniejszych podręczników z danej dziedziny
Skrypt	szkic podręcznika akademickiego, podyplomowego, kursowego lub do korzystania w innym systemie edukacji; podręcznik niekompletny, ale zawierający materiał wykładany (lub potrzebny studentom do rozumienia wykładów) autora	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: tytuł autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów streszczenie (rzadko) wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego	ilustracje indeksy rzeczowy i osobowy w zależności od tematyki i liczby danych spis treści inne, wynikające z treści	piśmiennictwo zawierające tytuły najważniejszych podręczników z danej dziedziny; rzadko szczegółowe
Monografia	duża praca (zwykle w postaci książki lub monotematycznego serwisu internetowego), omawiająca jedno zagadnienie osiowe wraz z jego odgałęzieniami tematycznymi i ze wskazówkami interdyscyplinarnymi lub intertekstualnymi; może mieć charakter dokumentarny (zestawianie materiałów, danych, faktów), teoretyczny (twierdzenia, hipotezy), eseistyczny (omawianie, rozważania, heurystyka) albo mieszany	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: tytuł autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów wprowadzenie (wstęp) działy tekstu głównego zakończenie z wnioskami	ilustracje streszczenie (rzadko) spis treści dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.) streszczenie w języku obcym inne, wynikające z treści	rozbudowane piśmiennictwo dotyczące każdego wyrażonego poglądu i zagadnień szczegółowych, o których mowa w tekście, w tym źródła cytatów lub opisów badań, cudzych wniosków, w tym podlegających dyskusji; dbałość o uwzględnianie pierwszeństwa w odkryciach (o ile to możliwe)
Podręcznik (rozdział podręcznika)	najczęściej spotykane, powszechnie przyjęte, oficjalne albo oparte na ciągu własnych badań poglądy medyczne i z zakresu nauk pokrewnych, w tym psychologiczne i filozoficzne, na określony temat albo na logicznie powiązaną grupę zagadnień medycznych, także z zakresu nauk podstawowych; najważniejsze problemy spotykane w praktyce i sposoby ich rozwiązywania; nawiązanie do dziedzin pokrewnych; także historia zagadnienia; pewne podobieństwo do pracy poglądowej, ale bez rozważań i rozwiniętych komentarzy odautorskich	struktura zależna od dziedziny, najczęściej: układ rytmiczny, tj. każdy typ części podręcznika powinien mieć te same elementy naprowadzające czytelnika, informujące w jakiej części dzieła się znajduje i jakiego rodzaju treści (wprowadzenie, teoria, fakty, zalecenia praktyczne itd.) może po niej się spodziewać (stąd także częste stosowanie żywych pagin, sterujących poruszanie się po książce, lub lotnych spisów treści w e-booku) tytuł autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów streszczenie (rzadko) wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego	ilustracje tabele ramki instruktażowe spis treści (całego podręcznika) dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.) inne, wynikające z treści	piśmiennictwo podstawowe i (lub) uzupełniające albo dokumentujące fakty uznane za nowe (w następnych wydaniach takiej pozycji piśmiennictwa może już nie być); bardzo rzadko piśmiennictwo dokumentujące szczegółowe poglądy (tylko w podręcznikach o niewielkiej objętości)
Przegląd piśmiennictwa	usystematyzowany albo luźny ciąg streszczeń lub omówień istotnych prac naukowych, niekiedy wzbogacony zwięzłym komentarzem	krótkie artykuły, umieszczone jeden pod drugim	wykaz stosowanych skrótów spis treści albafetyczny indeks wyrazów kluczowych, autorów itp.	źródło każdej omawianej pracy
Opis urządzenia	opis określonego typu urządzenia, wynalazku lub udoskonalenia; nie może mieć cech reklamy ani kryptoreklamy, z wyjątkiem prac opatrzonych informacją o ich reklamowym charakterze	tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego zakończenie (wnioski)	ilustracje tabele (np. przykłady zastosowania)	piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Opis postępowania	opis określonej procedury badawczo-naukowej, diagnostycznej, terapeutycznej, rehabilitacyjnej, profilaktycznej, produkcyjnej itp., także opis zasad prowadzenia badań naukowych, ich dokumentowania i publikacji	tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp), działy tekstu głównego zakończenie (wnioski)	ilustracje schematy procedur	piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Opis farmaceutyczny / farmakologiczny	opis określonego leku lub typu leków, wynalazków lub odkryć w tym zakresie; nie może mieć cech reklamy ani kryptoreklamy, z wyjątkiem prac opatrzonych informacją o ich reklamowym charakterze	tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp) działy tekstu głównego zakończenie (wnioski)	ilustracje wzory tabele	piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Doniesienie wstępne	informacja o wykonaniu etapu badań nieuprawniającego jeszcze do formułowania wniosków wiążących albo ostatecznych; także o trwających pracach nad wynalazkiem, odkryciem, obserwacją bez podawania szczegółów, które umożliwiają powtórzenie określonych procedur w innym ośrodku naukowym; także o przypuszczeniach w związku z odkryciem lub wynalazkiem	tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) słowa kluczowe streszczenie wprowadzenie (wstęp) opis zagadnienia informacja o dalszych planach badawczych	ilustracje tabele	piśmiennictwo tylko podstawowe albo uzupełniające wiedzę czytelnika
Edytorial	artykuł wstępny umieszczany na początku treści zeszytu czasopisma, wyznaczany do tej roli przez redakcję, często zamawiany u autora	struktura dowolna, zwykle taka jak w pracy poglądowej, wykładzie, eseju, rzadziej pracy naukowo-badawczej lub kazuistycznej	ilustracje tabele	piśmiennictwo zależne od typu i wagi naukowej artykułu
Referat naukowy	praca przygotowana do wygłoszenia na konferencji naukowej i jednocześnie do druku w pamiętniku konferencji; zakres tematyczny dowolny	tytuł autorzy (wraz z jednostkami badawczymi) krótkie wprowadzenie (wstęp) omówienie istoty zagadnienia (bez dygresji) wnioski (zwykle w formie wykazu twierdzeń lub postulatów)	ilustracje do prezentacji medialnej, w tym schematy, tabele, wykazy części referatu (listy)	piśmiennictwo odpowiednie do typu tematycznego, zwykle ograniczone do 10-15 pozycji
Plakat naukowy	streszczenie w postaci grafu lub listy zdań na dużym arkuszu, przedstawiane alternatywnie do referatu na konferencji naukowej; zakres tematyczny dowolny	tytuł autorzy graficzne, tabelaryczne lub w formie wykazu przedstawienie istoty zagadnienia	rozwiązania kolorystyczne ułatwiające odbiór i uwypuklające maks. 3 istotne elementy	bez piśmiennictwa, rzadko do 5 pozycji
Wykład przeznaczony do druku	monotematyczna praca o charakterze szkoleniowym przeznaczona do wygłoszenia przed gronem słuchaczy; zakres tematyczny dowolny; styl kolokwialny i językowe składniki potoczne typowe dla wykładu zmienione na formę pisaną, ale z pozostawieniem dygresji, figur stylistycznych i wyrażeń właściwych temperamentowi literackiemu autora	tytuł autor wprowadzenie (wstęp) rozwinięcie z podziałem na zagadnienia (rzadko) wnioski	w czasie wygłaszania ilustracje i tabele ekranowe te same ilustracje i tabele opracowane pod kątem druku	piśmiennictwo tylko podstawowe albo uzupełniające wiedzę słuchacza / czytelnika, zwykle podręcznikowe lub poglądowe
List naukowy do redakcji	krótki tekst komentujący (uzupełniający lub prostujący) określoną pracę, która ukazała się w danym czasopiśmie, albo informujący o własnej obserwacji, swoim poglądzie, badaniu, ale w zakresie nieuprawniającym do formułowania wniosków ogólnych; też krótka informacja zawodowa, środowiskowa, szkoleniowa itp.	tytuł (zwykle nadawany przez redakcję) zwięzłe wprowadzenie (wstęp) zwięzły opis problemu lub obserwacji (rzadko) wnioski autor (wraz z informacją o jednostce badawczej)	zazwyczaj brak	zwykle bez piśmiennictwa
Polemika / dyskusja	wymiana argumentów w postaci pojedynczego tekstu lub ciągu naprzemiennych wypowiedzi dyskutantów (stron sporu)	struktura dowolna autor tytuł	fragmenty dokumentacji, graficzna ilustracja argumentacji	bez piśmiennictwa, ew. piśmiennictwo podane w treści wypowiedzi
Zawodowa	tekst publicystyczny dotyczący zagadnień zawodowych, środowiskowych, organizacyjnych w nauce i dydaktyce medycznej itp., w tym humanistycznych	struktura dowolna autor tytuł	rzadko; składniki wynikające z treści (patrz: Podręcznik)	zwykle bez piśmiennictwa
Oświata zdrowotna, poradnik	tekst przeznaczony dla niemedyków z uwzględnieniem języka laików (unikanie języka fachowego, żargonu lekarskiego itp.), z opisem zagadnienia uwzględniającym niewiedzę odbiorcy (tekst musi być łatwy w odbiorze)	autor tytuł wprowadzenie (wstęp) rozwinięcie z podzialem tekstu na problemy wnioski, rady, wskazówki	ilustracje schematy tabele spis treści ramki instruktażowe dodatki ułatwiające korzystanie z treści w praktyce (adresy, wykazy itp.)	zwykle bez piśmiennictwa
Esej	tematyka dowolna	struktura dowolna autor tytuł wprowadzenie (nie musi stanowić odrębnego działu tekstu), rozwinięcie tematu o układzie luźnym, ale wyraźnie powiązanym logicznie, zwykle bez wniosków, ale często z puentą	zmienne	źródła cytowanych prac, podawanych informacji, poglądów itp.

______________________
¹ EBM - ang. evidence based medicine, dosł. medycyna oparta dowodach, na tym, co sprawdzone; medycyna oparta na faktach. Polska nazwa (nie oddaje w całości istoty rzeczy): POWAP - praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach. Zasady EBM są stale publikowane w miesięczniku "Medycyna Praktyczna".

Na górę