Piotr Müldner-Nieckowski

Modny temat - plagiat

Wciąż odradza się zjawisko zastępowania dobrych, ugruntowanych w języku polskim słów i wyrażeń odpowiednikami obcojęzycznymi, często nienaturalnie spolszczonymi. Prym wiodą dziennikarze, którzy ze zrozumiałych powodów mają mały zasób słów języka naukowego i środowiskowego. Nie rozróżniają form prawidłowych i żargonu, nie zdają sobie nawet sprawy z tego, że w naszej mowie od wieków istnieją słowa, których niczym zastępować nie trzeba. Chodzi mi o błędy powszechne, takie jak np. "neuroza", "neoplazma", "plazma krwi", "organ ciała", "kancer" czy "generalna cyrkulacja krwi", słowem mechaniczne tłumaczenia z języka angielskiego.

Ostatnio wiele się mówi o zarzucie popełnienia serii plagiatów przez jednego z byłych pracowników naukowych Śląskiej Akademii Medycznej (na szczęście nie lekarza). Sprawa jest tak bulwersująca moralnie i emocjonująca, że mało kto zauważył pojawienie się w publicystyce kolejnego niezręcznego słówka: "plagiaryzm".

Uruchomiła je autorka z "Gazety Uniwersyteckiej" (Katowice), a inni podchwycili. Jest to automatyczne przepisanie z języka angielskiego jednego ze słów: plagiarism (po polsku: plagiat) lub to plagiarize (po polsku: popełniać plagiat).

Z użyciem niepoprawnego wyrazu "plagiaryzm" wiąże się również błędna frazeologia i, co za tym idzie, niewłaściwe rozumienie znaczeń z tym tematem związanych.

Dlatego chciałbym przypomnieć, że chodzi tu o plagiat, a nie "plagiaryzm". Plagiatu się nie dokonuje, ale plagiat się popełnia (tak jak popełnia się wykroczenie, przestępstwo); w wyrażeniu tym z założenia powinna być zawarta negatywna ocena. Zjawisko popełniania plagiatów nazywamy plagiatorstwem, a nie "plagiaryzowaniem", "plagiarystyką" czy "plagiaryzmem". Osoba, która popełnia plagiat, to plagiator, a nie "plagiarysta". W ogóle w morfemie plagiat- po polsku nie ma i nie może być głoski "r".

Piotr Müldner-Nieckowski

REKLAMA

KORESPONDENCJA W SPRAWIE PLAGIATÓW

Listy ze skrzynki e-mail

(Teksty w wersji oryginalnej, bez polskich znaków, rok 2000)

Do Piotra Müldnera-Nieckowskiego

Szanowny Panie Doktorze,
dziekuje za pouczajacy Pana tekscik na temat plagiatorstwa. Tego slowa brakowalo mi w moim slowniku.
Z powazaniem
Marek Wronski

Do Piotra Müldnera-Nieckowskiego

Szanowny Panie Doktorze,

Widzac Pana adres elektroniczny wskazujacy na prace w Bibliotece
warszawskiej AM
chcialbym sie dowiedziec od Pana czy Glowna Biblioteka Lekarska, ktora
przygotowuje i utrzymuje polski index "Polska Bibliografie Medyczna" ma
mozliwosci zasygnalizowania uzytkownikom, ze pewne publikacje zostaly
uniewaznione czyli retraktowane
z pismiennictwa swiatowego.

Wiele polskich czasopism nie jest indeksowanych przez Medline wiec
obowiazek zasygnaliozwania retrakcji spada na GBL.

Bylbym wdzieczny gdyby Pan mogl sie zorientowac czy dzialania takie sa
automatyczne (tak jak w Medline) czy tez trzeba monitowac Dyrektora GBL.

Juz tak " z badawczej pasji" chcialbym sie zapytac czy slyszal Pan o
przypadkach plagiatow
badz nierzetelnosci naukowych, ktore "nie wyplynely" na lamy czasopism i
sa znane tylko
niewielkiej grupie osob. Szukam materialow do mojej ksiazki na temat
nieuczciwosci naukowej
stad te zapytania. Jak Pan wie byl to temat "tabu"...

Inna sprawa to probuje doprowadzic do oficjalnej retrakcji czyli druku noty
retrakcyjnej dotyczacej dwoch artykulow dr Jendryczko, wydrukowanych przed
laty w Polskim Tygodniku Lekarskim. Czasopismo to jednak przestalo istniec
ale glorie po nim przejal Polski Merkuriusz
Lekarski, ktory nawet na okladce podkresla ze jest kontynuatorem PTL....
Moja korespondencja z obecnym Redaktorem Naczelnym PML jest bezowocna w
tej sprawie i wyczekuje na odpowiedzi po kilka miesiecy. Przed podjeciem
bardziej oficjalnych krokow chcialbym prosic Pana Doktora o rade, jak
sprawe zalatwic "dyplomatycznie" . Wg. ustalen porozumienia z Vancouver
czasopismo ma bezwzgledny obowiazek wycofac artykul oparty na falszu.

Bede bardzo zobowiazny za pomoc i sugestie w tej ostatniej sprawie...

Z powazaniem i pozdrowieniami

Marek Wronski

Do Dra Marka Wrońskiego

Szanowny Panie Doktorze,
dziekujac za list od razu wyjasniam, ze

>Widzac Pana adres elektroniczny wskazujacy na prace w
>Bibliotece warszawskiej AM [...]

nie pracuje w Bibliotece Glownej AM, ale jestem jednym z jej wspolpracownikow [...]

>Juz tak " z badawczej pasji" chcialbym sie zapytac czy slyszal Pan o
>przypadkach plagiatow
>badz nierzetelnosci naukowych

Jak Pan zapewne sie zorientowal, plagiatem interesuje sie tylko od strony jezykowej. Trudno zajmowac sie wszystkimi aspektami tego co wazne i ciekawe. Swego czasu wiele miejsca plagiatowi w historii medycyny poswiecil prof. Stanislaw Konopka. Jego prace byly drukowane m.in. w "Polskim Tygodniku Lekarskim" i "Archiwum Historii (i Filozofii) Medycyny". Ja zetknalem sie z plagiatem przy okazji pisania mojej pracy doktorskiej. Otoz niejaki dr Teodor Heiman zerznal podrecznik laryngologii (czy scislej otiatrii) z Adama Politzera, a potem wydal (1917) ksiege pt. "Etyka lekarska", w ktorej umiescil (bez podawania zrodla) ogromne ilosci tekstow dra Emanuela Sonnenberga z Lodzi, zywcem je przepisujac z lodzkiego Czasopisma Lekarskiego. Wedlug mojego rozeznania Heiman okradal z mysli rowniez innych autorow, w tym Wladyslawa Bieganskiego. Mimo protestow i publikacji prasowych na ten temat, o ile mi wiadomo, Heimanowi uszlo to wszystko na sucho, a pacjenci, ktorych mial mnostwo, mieli to w nosie. Zreszta do dzis niektorzy deontolodzy powoluja sie na etyke (sic!) Heimana, pomijajac rzeczywistych autorów. Piszac swoje prace z filozofii medycyny, zawsze podkreslalem w przypisach ten fakt, ale to nie robilo wrazenia. No coz, poczatki stulecia byly dawno, zbyt dawno, zeby teraz sie tym ktos przejmowal.
Przypadek Jendryczki byl walkowany w warszawskiej AM, odbyla sie nawet specjalna konferencja temu poswiecona (i w ogole plagiatom w medycynie oraz jak im zapobiegac), z udzialem gosci zagranicznych. To zasluga rektora, prof. Andrzeja Gorskiego.
Tyle moge Panu pomoc.
Pozdrawiam serdecznie
Piotr Müldner-Nieckowski MD PhD

Do Piotra Müldnera-Nieckowskiego

Szanowny Panie Doktorze,
Dziekuje za garsc bardzo interesujacych wiadomosci!!!
Jaki byl tytul Pana pracy doktorskiej? Jak moglbym dotrzec
do tych publikacji prof. Konopki o plagiatach w okresie miedzywojennym?
Wiem ze w 1995 prof. Gorski zorganizowal konferencje na temat "Scientific
misconduct" gdzie byl m.in dr Lock, ale slyszalem ze o
Jendryczce mowilo sie tylko w kuluarach...
W tym roku w listopadzie prof. Gorski organizuje podobna impreze, z
udzialem gosci z Danii i USA.
Z pozdrowieniami
Marek Wronski

Do Pana dra Marka Wronskiego

Szanowny Panie Doktorze,
>Dziekuje za garsc bardzo interesujacych wiadomosci!!!
>Jaki byl tytul Pana pracy doktorskiej?
"Rozwoj pogladow deontologicznych w warszawskim srodowisku lekarskim w II polowie XIX stulecia" (obrona w 1982; promotor prof. Marcin Lyskanowski; praca znajduje sie w Bibliotece Glownej Akademii Medycznej w Warszawie). [...] We wstepie pisalem, ze nie moge skorzystac z ksiazki Teodora Heimana "Etyka lekarska i obowiazki lekarza (deontologia)" (Warszawa, 1917), bo byl to plagiat z dziel roznych autorow (przede wszystkim dra Emanuela Sonnenberga, lekarza lodzkiego, redaktora "Czasopisma Lekarskiego"), a Heiman juz wczesniej popelnil inny plagiat, to znaczy w ksiazce pt. "Choroby narzadu sluchowego" umiescil teksty Politzera, Grubera i Urbantschischa bez podania zrodla.
Mimo wnikliwych badan nie udalo mi sie stwierdzic, dlaczego w "Etyce..." Heimana wystepuje data "1917", skoro ksiazka bez watpienia byla dostepna juz w 1916 r. (kolejne oszustwo?).
W liscie do "Medycyny i Kroniki Lekarskiej" (1916, nr 52, s. 690-695) Emanuel Sonnenberg napisal, ze w "Etyce" Heimana ze zdumieniem znalazl liczne cytaty ze swoich prac, przepisane doslownie, a Heiman nie raczyl napisac, skad je wzial. Heiman metnie odpowiedzial Sonnenbergowi na lamach poznanskiej "Gazety Lekarskiej" (1916, 51, s. 306), ale ta wypowiedz zostala ostro skomentowana przez redaktora "Gazety", dra Pulawskiego.
To tyle blizszych szczegolow o sprawie Heimana.
Gdyby Pan Doktor powolywal sie na moja prace doktorska, to
prosze to podac w brzmieniu takim, jak powyzej.
>Jak moglbym dotrzec
>do tych publikacji prof. Konopki o plagiatach w okresie miedzywojennym?
Byl to artykul: Konopka Stanislaw: Prace naukowe dawniej i dzisiaj.
Pol.Tyg.Lek. 1956, 19, s.1543. Jest w nim mowa nie tylko o Heimanie.
Niestety nie mam odbitki. Pamietam, ze praca byla cytowana wielokrotnie i ze
widzialem jej przedruk w calosci albo we fragmentach w "Archiwum Historii
Medycyny". Niestety nie mam w swoich notatkach zadnych danych o tej drugiej
publikacji.
Obawiam sie, ze Polski Tygodnik Lekarski jako gazeta juz nie istniejaca, mimo czasopisma-spadkobiercy, nie odwola juz niczego, co w nim opublikowano. Bylem redaktorem Polskiego Tygodnika Lekarskiego przez wiele lat i pamietam, ze publikowalismy prace Jendryczki, bo wydawaly sie dobre, ciekawe i pomyslowe.
Z praktyki redakcyjnej wiem, ze nie jest mozliwe (nawet dzisiaj, w dobie informacji elektronicznej) kontrolowanie prac pod katem plagiatu. To przekracza mozliwosci jakiejkolwiek redakcji na swiecie. Jedynym sposobem na zwalczanie tego rodzaju praktyk jest stale pielegnowanie etyki zarowno lekarskiej, jak i pisarskiej [naukowej].
Wazne jest podkreslanie z cala moca, ze srodowisko naukowe bezwzglednie wyklucza plagiatorow, ze plagiat to nie tylko swiadome powielanie cudzych prac, ale rowniez nieswiadome. Od autora trzeba wymagac, aby zawsze dokladnie podawal pochodzenie informacji i ze zaniechanie lub wszelkie manipulacje (np. podawanie pismiennictwa zbiorowego na koncu pracy, bez odsylaczy w tekscie) zawsze beda podejrzane.
Istnieje tzw. "Kodeks dobrych obyczajow w pracach naukowych", ktory moim zdaniem wymaga unowoczesnienia, z uwzglednieniem powszechnego i szybkiego dostepu do informacji oraz znanych nam metod omijania zasad publikowania.
Jest w nim wiele niedomowien, ktore sprytnym oszustom pozwalaja omijac prawo moralne.
Nie mam ostatniej wersji tego kodeksu, moze Pan ma ten tekst. Jesli tak, to bylbym wdzieczny za przeslanie mi go, bo jest wazny dla mnie jako lekarza, redaktora, pisarza i, co najwazniejsze, wydawcy.
Czy nie byloby sensowne ponowne rozprowadzenie "zasad publikowania" wsrod czasopism swiatowych? O ile pamietam, ów kodeks skupia sie na jakichs niewaznych elementach technicznych (np. sposobie podawania pismiennictwa), a etyke traktuje bardzo pobieznie albo w ogole o niej nie wspomina. Pamietam, ze kiedy czytalem ten tekst, bylem bardzo zawiedziony. Napisalem w jednym z artykulow, ze to nie zaden "kodeks", ale po prostu "przepis wydawniczo-drukarski", sporzadzony m.in. ze wzgledu na metody gromadzenia i porzadkowania danych w "Index Medicus" et caetera.
Jednym z motywow takiej akcji moglby byc fakt, ze autorom, ktorzy sa okradani z mysli i tekstow, dzieje sie wielka krzywda, i to zarowno moralna, jak i materialna. Jestem przekonany, ze wiele odkryc i wynalazkow ma ojcow wsrod nasladowcow (czyli plagiatorow), a prawdziwi odkrywcy do dzis sa nieznani.

Jednym z ukrytych plagiatow jest przypisywanie sobie odkryc dokonanych przez uczniow i podwladnych. To bardzo sliski temat, wrecz tabu, ale sadze, ze trzeba zaczac glosno o tym mowic. Przypadek nagrody Nobla za odkrycie insuliny powinien byc dobrym przykladem: nagrode otrzymal tylko jeden z odkrywcow, drugiego pominieto, natomiast dano nagrode trzeciej osobie, ktora niewiele z tym miala wspolnego, ale byla szefem. To bylo zwyczajne swinstwo.

Wspomne tez, ze (przynajmniej polskie) prawo karze plagiat, ale tylko z powodztwa cywilnego, tzn., ze poszkodowany autor sam musi wystapic do sadu z wnioskiem o ukaranie. Panstwo (tj. prokuratura) z wlasnej inicjatywy, a takze z inicjatywy osob, ktore nie sa poszkodowane bezposrednio, nie moze wystapic do sadu z taka sprawa. Dlatego sadze, ze zwalczanie plagiatow powinno polegac na dobrym wychowywaniu mlodziezy naukowej i, powtorze, propagowaniu etyki (a scisle deontologii, tj. kodeksu praw i obowiazkow naukowca). Mysle, ze na tym nalezaloby sie skupic w pierwszym rzedzie [...]

Pozdrawiam serdecznie
dr n. med. Piotr Müldner-Nieckowski

Do Piotra Müldnera-Nieckowskiego

Szanowny Panie Doktorze,

Szalenie wdzieczny jestem za Pana szczegoly bibliograficzne dotyczace
starych
plagiatow. Postaram sie sciagnac te prace przez zaprzyjazniona biblioteke.

Nie wiem jakie byly przyczyny zamkniecia Polskiego Tygodnika Lekarskiego.
Absolutnie sie z Panem zgadzam, ze nie ma ZADNEJ winy redakcji w akceptacji
do druku tych plagiatow. Bardzo rzadka sie zdarza, ze taka prace sie
wylapuje w procesie recenzyjnym, nastepuje to tylko wtedy gdy ktos uzyl
fragmenty bardzo dobrze znane recenzentowi - na ogol jest jego praca!!!

Niestety, na redakcji czasopisma ciazy bezwzgledny obowiazek
zasygnalizowania wykrytego plagiatu i retrakcji tej pracy. Poniewaz Pol.
Tyg. Lek nie istnieje, ale na jego miejsce do MEDLINE jako kontynuacja
wszedl Pol. Merkuriusz Lekarski, to redakcja tego czasopisma ma moralny
obowiazek druku takiej notatki. Bez tego prace dr Jendryczki figurowac beda
jako "wazne" w swiatowej bibliografii lekarskiej.

Tego zdaje sie nie rozumiec Redaktor Naczelny Monitora , do ktorego pisalem
pare razy. Amerykanie i Medline takie sprawy traktuja bardzo powaznie i
czasopisma ktore nie chca walczyc z nierzetelnoscia naukowa na swoich
wlasnych lamach sa "wyrzucane" z Index Medicus-Medline.
Jesli w ciagu najblizszych paru miesiecy nie otrzymam z redakcji
Merkuriusza pisemnej odpowiedzi, ze nota retrakcyjna jest w druku, to
zdecydowany jestem poruszyc ta sprawe publicznie na lamach jednego z
tutejszych "powaznych" czasopism" naukowych.
Redakcja Merkuriusza zostala poinformowana przez Prorektora Wilczoka, ze
slaska uczelnia stwierdzila, ze oba artykuly to plagiat. List z uczelni
jednak byl zle sformulowany bowiem zabraklo w nim stwierdzenia, ze
Prorektor retraktuje te falszywe artykuly. Taki list Redakcja ma
bezwzgledny obowiazek wydrukowac.
Bede jeszcze probowal prosic Uczelnie o ponowne napisanie oficjalnego
listu, ktory
by poszedl do druku, ale i w Katowicach jest szeroki opor przeciwko
formalnym krokiem.
Od pol roku SlAM nie opublikowala protokolu Komisji Dziekanskich a same
prowadzenie tej sprawy to poradnik "Jak nie prowadzic dochodzenia w sprawie
o nieuczciwosc naukowa".
Ale tym sprawom poswiece obszerny rozdzial w mojej ksiazce [...]

Co wycofywania polskich artykulow-plagiatow dr Jendryczko z bibliografii to
mnie Pan nie zrozumial: SilverPlatter to Medline, ktory wycofuje artykuly
w momencie kiedy ukazuje sie nota retrakcyjna w czasopismie, i czasopismo
dociera do USA (co niekiedy zabiera pol roku!!)
Tutaj jest to robione automatycznie.

Jak Panu wiadomo, wiele polskich czasopism "wyrzucono" w ostatnich latach
z Medline za niski poziom publikacji. Cale polskie pismiennictwo jest
zbierane i katalogowane przez GBL jako baza danych zwana
"Polskie Pismiennictwo Lekarskie" Dostep do tego jest on-line.

I moja troska jest aby z tej Bazy danych retraktowano polskie prace, ktore
sa w polskich czasopismach nieinedksowanych przez Medline jak i te prace
Jendryczki ktore Medline retraktuje. Do takich czasopism nieindeksowanych zalicza sie Polski
Przeglad Chirurgiczny, ktory retraktowal ostatnio osiem prac.

Porozumienie z Vancouver zabrania cytowania prac uznanych za nierzetelne i
wycofane z indeksacji. Dlatego nie mozna dopuscic aby prace dr Jendryczki
nadal byly cytowane przez nieswiadomych autorow, szczegolnie ze za pare lat
pamiec tego zdarzenia wygasnie!
Stad takie wazne aby Dyrektor Biblioteki Glownej podjal odpowiednie kroki w
tym kierunku.

To o czym Pan rowniez wspominal to "darmowe czyli honorowe
wspolautorstwo". Powszechnosc tego zjawiska widac wlasnie na "sprawie
Jendryczki" gdzie wiekszosc
wspolatorow deklaruje ze nie widzialo ani nie pisalo koncowego maszynopisu!
Tym niemniej niektorzy maja po 100 prac z Jendryczko, a inni po 25 lub 11 -
w tym ostatnim przypadku wszystkie to plagiaty.

Nie wiem ilu profesorow ale pewnie pokazna wiekszosc, zawsze dopisuje sie
do prac swoich pracownikow. Wielu wymusza nawet pierwsze miesjce w pracy...
Nie mam zludzen, ze na razie w Polsce nikt tego publicznie nie bedzie
krytykowal.
Na razie krytykuje sie w zaciszu gabinetow moje postepowanie, ze mialem
czelnosc ujawnic
ta afere plagiatowa i powszechnosc darmowych publikacji.

Jeszcze raz dziekuje Panu Doktorowi za szeroka pomoc i pozyteczna dyskusje!

Z pozdrowieniami

Marek Wronski