Porady językoznawcy

© Krystyna Gąsiorek

O przyimku "dzięki"

Przyimki - chociaż niesamodzielne i nieodmienne - nie są znaczeniowo puste, sygnalizują bowiem różnorodne relacje, na przykład przestrzenne (do domu, w szkole), czasowe (po lekcjach, o szóstej), przyczynowe (dzięki ojcu, wskutek lub na skutek choroby).

Ze względu na budowę i pochodzenie wyróżniamy przyimki podstawowe (jednosylabowe, np. bez, dla, o lub asylabiczne: w, z), złożone (zbudowane z samych przyimków podstawowych), np. poza, znad i przyimki wtórne. Te ostatnie wywodzą się najczęściej z przypadków zależnych rzeczowników, np. celem (narzędnik od rzeczownika cel) uzgodnienia stanowisk, względem uczniów (od rzeczownika wzgląd) lub z wyrażeń przyimkowych, czyli połączeń przyimków z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami i zaimkami, np. w zakresie, w celu, odnośnie do czegoś, ze względu na coś¹.

Przyimek wtórny dzięki może być stosowany jedynie w wyrażeniach oznaczających «przyczynę, rację, okoliczności sprzyjające».

Prof. Jerzy Podracki tak wyjaśnia jego historię: Przyimek dzięki powstał stosunkowo niedawno. Co do jego pochodzenia istnieją dwie hipotezy. Według jednej jest to kalka z języka francuskiego lub niemieckiego (grâce á..., dank), według drugiej - rzeczownik przekształcony w przyimek: Bogu dzięki, tj. Bogu niech będą dzięki, dzięki Bogu². W znaczeniu rzeczownikowym dzięki występuje np. w balladzie Adama Mickiewicza Rękawiczka (1822 r.): Pani, twych dzięków nie trzeba mi wcale (jest to przeróbka wiersza Friedricha Schillera: Den Dank, Dame, begehr ich nicht) i w komedii Śluby panieńskie (1833 r.) Aleksandra Fredry: Dzięki, stryjaszku, za twoje przestrogi!³

Przyimek dzięki ściśle związany jest z podziękowaniami (Ktoś składa komuś serdeczne dzięki), wskazuje więc zawsze na przyczynę wywołującą pomyślny skutek, czyli ocenianą dodatnio. Łączy się z rzeczownikiem lub zaimkiem tylko w formie celownika: dzięki komu? czemu?Oto przykłady poprawnego zastosowania:

- Wyzdrowiał dzięki staraniom lekarzy i dobrej opiece pielęgniarek.

- Zwyciężył dzięki swej odwadze.

- Przeżył dzięki temu, że miał zapas wody.

Nie mają sensu odniesienia przyimka dzięki do okoliczności niesprzyjających, ocenianych ujemnie⁴, na przykład:

(!) Dzięki nieuwadze spowodował wypadek (z zeszytu uczniowskiego).

(!) Dzięki chorobie znalazłem się w szpitalu.

(!) Bohater pogubił się dzięki tym książkom (z programu telewizyjnego).

Trudno "nieuwagę, chorobę, pogubienie się" zaliczyć do okoliczności sprzyjających. Aby pozbyć się sprzeczności, należy w tych przykładach zastosować połączenia z innymi przyimkami lub wyrażeniami przyimkowymi, wskazującymi wprawdzie na przyczynę, ale niezwiązaną z czasownikiem dziękować.

Podpowiadamy. Można w tym celu wykorzystać, np. przez (kogo? co?), wskutek (kogo? czego?), na skutek (kogo? czego?), w wyniku (kogo? czego?), z powodu (kogo? czego?), w rezultacie (kogo? czego?), w następstwie (kogo? czego?).

PRZYPISY