Porady językoznawcy
© Krystyna Gąsiorek
O niektórych wyrazach zapożyczonych
- alienacja
- demokracja
- depresja
- dyskietka
- inflacja (nigdy nie "inflancja")
- komputer (nie "kompiuter")
- konsekwencja
- kontyngent (nie "kontynent", bo to już inny wyraz, a więc inne znaczenie)
- kontener
- satysfakcja (nie "sadysfakcja")
- standard - standardy (nigdy nie "standarty")
- stereofoniczny (nigdy nie "sterofoniczny")
- telefon
- telewizja
- telewizor
W polszczyźnie znany jest rzeczownik internacjonalizm
(jednocześnie nazwa terminu językoznawczego) pochodzący z
języka łacińskiego: internationalis = międzynarodowy,
używany bez liczby mnogiej (w dopełniaczu: internacjonalizmu; w
miejscowniku: o internacjonalizmie). Oznacza on 'postawę
społeczno-polityczną i ideologię wyróżniającą się w
dążeniu do równouprawnienia, przyjaźni i współpracy
wszystkich narodów'[2].
Mianem internacjonalizmów (tu mamy i liczbę pojedynczą, i
mnogą!) określamy w językoznawstwie tylko te wyrazy
zapożyczone, które rozpowszechnione są w różnych językach.
Najczęściej wyrazami o charakterze międzynarodowym są terminy
naukowe i techniczne[3]. Ułatwiają one specjalistom i wszystkim
użytkownikom języka porozumiewanie się, a więc usprawniają
przepływ informacji. Trzeba się dobrze nauczyć treści takich
określeń i sposobu ich użycia.
Wśród internacjonalizmów są:
A. zapożyczenia "właściwe",
czyli wyrazy obce przejęte w postaci oryginalnej lub nieznacznie
przekształconej,
na przykład:
komputer (wymawiamy tak, jak piszemy!; w dopełniaczu: komputera; w miejscowniku: komputerze; w mianowniku liczby mnogiej: komputery) - z języka angielskiego 'computer' - określenie techniczne: 'maszyna licząca', 'szybko licząca elektroniczna maszyna matematyczna wyposażona w zestaw automatycznie działających urządzeń do przetwarzania danych'; potocznie: 'mózg elektronowy';
B. zapożyczenia "sztuczne", to
znaczy utworzone w jakimś języku z obcych elementów,
najczęściej greckich lub łacińskich,
na przykład:
telewizja (w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku: telewizji; w dopełniaczu liczby mnogiej: telewizji lub telewizyj) - z języka angielskiego television, a do niego z języka greckiego: těle = daleko i łacińskiego: visio = widzenie; w języku francuskim: télé vision.
1. znaczenie: 'dział telekomunikacji obejmujący całokształt zagadnień związanych z przekazywaniem na odległość ruchomych obrazów, zwykle z towarzyszącym im dźwiękiem za pomocą urządzeń elektronicznych i torów telekomunikacyjnych'; skrót TV:
Telewizja czarno-biała, kolorowa.
2. znaczenie: 'instytucja zajmująca się organizowaniem i przesyłaniem programów telewizyjnych; studio telewizyjne':
Telewizja nadaje program rozrywkowy.
3. znaczenie: potoczne 'program telewizyjny':
Oglądam telewizję.
4. znaczenie: potoczne 'odbiornik telewizyjny':
Wyłączyłam telewizję.
Chęć zaimponowania obcym, uczonym słowem może się
skończyć kompromitacją, odsłaniającą powierzchowność
naszej wiedzy. Razi posługiwanie się wyrazami pochodzenia
obcego w błędnej formie, śmieszy pomylenie dwu podobnie
brzmiących słów o różnych znaczeniach[4].
Trzeba się tylko zgodzić z przytoczonym sądem. Zaglądajmy
więc częściej do słowników!
Krystyna Gąsiorek
(Artykuł zaczerpnięty za zgodą
autorki z czasopisma Nowa Polszczyzna.
Serdecznie dziękujemy p. Piotrowi
Andrusiewiczowi za pośrednictwo.)
Przypisy:
[1] Encyklopedia języka polskiego, pod redakcją Stanisława
Urbańczyka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1992, s. 127.
[2] Słownik wyrazów obcych, pod redakcją Jana Tokarskiego,
PWN, Warszawa 1971, s. 311.
[3] Por., Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla
każdego, pod redakcją Jerzego Podrackiego, Wydawnictwa Radia i
Telewizji, Warszawa 1991, s. 198.
[4] Ibidem.
(Artykuł zaczerpnięty za zgodą autorki z czasopisma Nowa Polszczyzna).