Lekarski Poradnik Językowy
Porady językowe. Strona główna


Repliki - odpowiedzi na najczęstsze pytania
Do strony początkowej LPJ...

Repliki, czyli odpowiedzi

Na pytania odpowiada © dr hab. Piotr Müldner-Nieckowski, prof. UKSW

| 1 |  2  | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |

 
 

Z łącznikiem (dywizem), czy bez niego?
Zestawianie rzeczowników
Przedrostek alfa-, beta- i podobne

Jak Pana zdaniem powinien wyglądać zapis połączeń z wyrazem "czat" (internetowy), np. "chat room" - spotkałam się z wersją "chat-room" (pisaną z dywizem), "seks chat" - również z dywizem, lecz tym razem spolszczone: "seks-czat"?
(Elwira Z.)

Patrz też: Przymiotniki z dywizem czy bez..., Razem czy rozdzielnie...

Zasadniczo zestawienia rzeczownikowe, w których jeden rzeczownik określa drugi typu "Sport Telegram" - niezręczna w wymowie nazwa cyklicznego programu telewizyjnego, w języku polskim tworzy się stosunkowo rzadko (przeważają formy rzeczownikowo-przymiotnikowe), ale dzisiaj upowszechniają się one wraz z napływem nazw angielskich, w których taka konstrukcja jest normą.
Wyrażenie "Sport Telegram" można przekształcić do postaci "telegram sportowy", ale w innych wypadkach może to być niewykonalne. Tak się dzieje z wyrażeniami "chat room" i "sex chat". Nie widzę możliwości przekształcenia ich do polskiej postaci rzeczownikowo-przymiotnikowej. Po angielsku i po polsku są pisane zarówno z dywizem, jak i bez niego. Po angielsku bez dywizu wtedy, kiedy jest to luźno skonstruowana (na zasadzie łączliwości semantycznej) nazwa pojęcia; z dywizem, kiedy chodzi o nazwę konkretnego obiektu (tu: programu, systemu itp.), ale zasady te są niejasne i dowolność w praktyce dość duża. Co kraj anglosaski, to inny język angielski, a w użyciu międzynarodowym to się dodatkowo miesza.

W języku polskim obowiązuje łatwa do zapamiętania zasada, która mówi, że:
1) w wyrażeniu, w którym jeden rzeczownik określa drugi (człony są nierównorzędne), między członami występuje spacja,
2) w wyrażeniu, w którym rzeczowniki nie określają siebie wzajemnie (człony są równorzędne) i obie są cechami obiektu, o którym mowa, między członami występuje dywiz.

W Pani przykładach chodzi o:
1) angielskie: "chat-room" lub "chat room" i "sex-chat" lub "sex chat",
oraz
2) polskie: "chat room", "sex chat" i "seks czat".
Uwaga: spolszczamy wszystkie wyrazy albo - jeśli nie da się wszystkich - żadnego.
Składniki są tu nierównorzędne ("chat" jest określeniem wyrazu "room" i "seks" określeniem wyrazu "czat"), więc podajemy je bez dywizu, ze spacją.

Niestety użytkownikom języka to się miesza, dlatego w Internecie polskojęzycznym panuje kompletny bałagan w pisowni tych wyrażeń.

Jak zapisać "betaherpeswirusy"? Właśnie w tej postaci, czy z dywizem (beta-herpeswirusy)?
Niestety Google nie pokazał żadnych wyników. Tak tłumacz przetłumaczył ang. Betaherpesvirinae.
Czy zawsze cząstkę beta- łączymy z innymi wyrazami za pomocą dywizu? Z góry dziękuję za odpowiedź.

(O.M., redaktor wydawnictwa medycznego)

Angielskie Betaherpesvirinae to poprawnie po polsku: wirusy opryszczkowe [typu] beta (wyraz typu można opuszczać).
W żargonie, potocznie czasem stosuje się zapis z alfa-, beta- itd. na początku, ale wtedy zawsze z dywizem: beta-herpeswirusy. Jednak tworzenie zrostu "herpes + wirus" (herpeswirus) nie jest w pełni zgodne z zasadami polskiego słowotwórstwa. W takich wypadkach lepsze są formy analityczne (z wyrazamy podanymi oddzielnie), a nie sztuczne analityczne (zrosty). Po polsku powinniśmy mówić i pisać raczej wirus herpes. Nawiasem mówiąc, Google nie jest dla niejęzykoznawcy najlepszym źródłem wiedzy o języku, lepiej korzystać ze słowników.