Lekarski Poradnik Językowy
Porady językowe. Strona główna


Repliki - odpowiedzi na najczęstsze pytania
Do strony początkowej LPJ...

Repliki, czyli odpowiedzi

Na pytania odpowiada © dr hab. Piotr Müldner-Nieckowski, prof. UKSW

| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |  6  | 7 

 
 

-geniczny czy -genny?

Uprzejmie proszę o odpowiedź, która forma jest właściwa:
przeszczep alogeniczny czy przeszczep alogenny? A może stosuje się obie, w zależności od kontekstu?
Z poważaniem (Marzena W., redaktor)

To są dwa różne słowa, bardzo często mylone (paronimy), i to w najpoważniejszych nawet publikacjach.

Najpierw przyjrzyjmy się członowi kończącemu wyraz:

-geniczny znaczy: 'pochodzący od tego lub z tego, co jest określone w członie poprzedzającym; przynależny do określonego gatunku, rodzaju itp.; powstający w określony sposób' (por. chemogeniczny, laktogeniczny),

-genny znaczy: 'wywołujący to, co jest określone w członie poprzedzającym, sprzyjający temu' (por. kryminogenny, teratogenny),

zatem

-- alogeniczny to 'pochodzący od / z czegoś obcego, z zewnątrz',
-- alogenny to 'wywołujący coś obcego, powodujący jakiś rodzaj obcości itp.'.

Przeszczep zawsze jest alogeniczny lub autogeniczny, nigdy autogenny, bo przeszczep pochodzi skądś, od kogoś, od czegoś, ale obcości ani "własności" nie wywołuje. Przeciwnie, jest przyswajany i staje się dla organizmu "własny". Dopiero kiedy alogeniczny zostanie odrzucony, stanie się alogenny (zachowa się jak ciało obce). Wniosek: trzeba dobrze analizować to, co się chce powiedzieć, i używać słów odpowiednio do sytuacji, w przeciwnym razie wprowadzimy czytelnika w błąd.
Podobnie: zastawki alogeniczne (nie: alogenne).

Zobaczmy jeszcze, jak to przedstawia słownik:

               

Ciekawym przypadkiem jest problem modnej ostatnimi czasy diety odchudzającej zwanej przez jednych ketogenną, przez innych ketogeniczną.
Dieta ta zawiera przede wszystkim tłuszcze i powoduje w organizmie - przez spalanie tych tłuszczów w wątrobie, w procesie ketogenezy - powstawanie ketonów. Często jest też nazywana niskowęglowodanową - nie do końca słusznie, bo taka nazwa pomija obecność tłuszczów.
Tłuszcze nie zawierają ketonów, ale w ich budowie występują grupy R1-R2-C=O, z których powstają ketony, i są więc w pewnym sensie także ketogeniczne. Można zatem powiedzieć, że dieta zawierająca przede wszystkim tłuszcze jest zarówno ketogenna, jak i ketogeniczna.