Uprzejmie proszę o radę, jakie określenie należy zastosować w przypadku gwałtownej hemolizy krwi w przebiegu sferocytozy wrodzonej: kryza hemolityczna czy przełom hemolityczny? Bardziej odpowiada mi określenie kryza hemolityczna.
Anna A.S., lekarz

Kryza (jakaś; czegoś) jest wyrazem żargonowym, z tzw. języka pokoju lekarskiego.
Jest dosłownym tłumaczeniem łacińskiego crisis (z greckiego krisis) z nadaniem wyrazowi rodzaju żeńskiego zgodnie z pierwowzorem łacińskim, ale niezgodnie z tradycją polską (poprawnie kryzys).

W żadnym ze znanych słowników ani podręczników, w tym medycznych, nie ma kryzy w znaczeniu, o które Pani chodzi. Wszędzie używa się wyrazu kryzys (jakiś; czegoś), przesilenie (jakieś; czegoś), przełom (jakiś; czegoś), napad (jakiś; czegoś), załamanie (jakieś; czegoś). Każde z tych słów ma trochę inne znaczenie.

Występuje natomiast kryza lub dawniejsza kreza (z daw. niem. Kröse 'kołnierz') jako:

element wystający, okalający i pofałdowany,
między innymi:

• szeroki, plisowany albo fałdowany kołnierz z koronki lub usztywnionej tkaniny, popularny w XVI-XVII w.,
• element pomiarowy przepływomierza ze zwężką,
• kołnierz, występ na obwodzie w różnych urządzeniach technicznych,
• dysk z otworem do dławienia przepływu w przewodzie,
• sierść lub pierze, tworzące rodzaj kołnierza o innym zabarwieniu niż pozostałe umaszczenie u różnych gatunków zwierząt,
• fałdowana diafragma, przepona najczęściej z przepustem, zastawką lub otworem.

Stąd też znana z anatomii krezka (jelitowa) lub dawniejsze (Linde i in.) kreza, kryza, kryzka.

W zależności od tego, które dokładnie zjawisko Pani opisuje (szczegółów nie znam), radziłbym użyć wyrażenia:

• kryzys hemolityczny (= po nim następuje gwałtowna poprawa lub przeciwnie - drastyczne pogorszenie),
• przełom hemolityczny (= po nim następuje tylko poprawa),
• napad hemolizy (= jest to jeden z epizodów choroby),
• załamanie hemolityczne (= po nim następuje tylko pogorszenie).

Przy okazji mała uwaga stylistyczna: nie *hemoliza krwi, ale po prostu hemoliza (= 'rozpad składników krwi'). Krew (hemo- od gr. haima) już jest w wyrazie hemoliza i nie trzeba tego powtarzać (por. błędne *akwen wodny, to typowy pleonazm).

Biała kryza. Pies rasy border collie (fot. PMN).